کالیبراسیون ابزار دقیق

کالیبراسیون ابزار دقیق فرآیندیست که در جهت تست صحت و میزان خطای تجهیزات اندازه گیری، هم در ابزار دقیق و هم اتوماسیون صنعتی صورت میپذیرد. به عبارت دیگر روشی جهت مقایسه ابزار اندازه گیری مورد آزمایش با یک مرجع قراردادی بعنوان یک استاندارد است.
هنگامیکه برای بررسی یک کمیت مثل جرم، ولتاژ، دما و طول از یک ابزار اندازه گیری استفاده میشود، به مرور زمان آن ابزار دچار خطا و اشتباه میگردد. در نتیجه دقت و درستی آن وسیله پایین میآید. بطوریکه منظور ز اندازه گیری یک کمیت رسیدن به مقداری دقیق و درست از آن کمیت میباشد.
در حقیقت ما تجهیزات و ابزار دقیق را کالیبره میکنیم تا از صحت ابزار اندازه گیری خودمان توسط یک مرجع قراردادی استاندارد مطمئن شویم. از این جهت متوجه میشویم خطای تجهیزات تحت کالیبراسیون مجاز بوده است.
به عقیده بعضی از افراد فرآیند کالیبراسیون ابزار دقیق نیاز به صرف زمان و هزینه هنگفت دارد اما لازمه که بدانیم کالیبره نبودن، اندازه گیری و تشخیص غلط را در پی دارد.

تعریف کالیبراسیون ابزار دقیق

در استاندارد ملی ایران کالیبراسیون ابزار دقیق عبارتست از مقایسه یک دستگاه اندازه گیری با یک استاندارد و تعیین میزان خطای دستگاه نسبت به آن استاندارد و در صورت لزوم تنظیم کالیبراسیون در مقایسه با استانداردهای مربوطه.
کالیبره نمودن به زبان ساده یعنی اندازه گیری و سلامت ابزار اندازه گیری در مطابقت با مرجع مورد تایید و استاندارد.
برای رسیدن به کیفیت بالاتر و آزمایشهای دقیقتر، باید آزمونها و اندازه گیری های مطمئن انجام دهیم، از این رو فرآیند کالیبراسیون ابزار دقیق در تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی ارزش ویژه ای پیدا میکند.
بعنوان مثال اهمیت کالیبراسیون در تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی و کالیبره کردن دستگاههایی مثل انکوباتور و اتاقکهای تست پایداری برای بالا بردن و افزایش میزان دقت آنهاست.

هدف کالیبراسیون

هدف کالیبراسیون ابزار دقیق داشتن نظمی موثر به منظور کنترل صحت و دقت پارامترهای مترولوژیکی دستگاههای آزمون و وسایل اندازه گیری میباشد. همچنین تمام تجهیزاتی که عملکرد آنها بر کیفیت فرآیند تاثیر میگذارند. در واقع این کار به منزله اطمینان از تطابق اندازه گیری صورت پذیرفته با استاندارد جهانی بکار میرود.
از این رو برای اطمینان از قرائتهای دستگاه، تعیین درستیه مقادیر خوانده شده و استقرار قابلیت ردیابی دستگاه به استانداردهای مرجع رجوع میشود.
در واقع هدف نهایی کالیبراسیون ابزار دقیق استقرار قابلیت ردیابیست. از مهمترین ویژگی که یک اندازه گیری الزاما بایستی داشته باشد توانایی ردیابی (traceability) تا استانداردهای ملی و بین المللی میباشد.
اگر میخواهید نتایج اندازه گیری تان تضمین بشود حتما سطح اطمینان و عدم قطعیت کلیه اندازه گیریها را به درستی بیان کنید.
توانایی ردیابی مقدار یک استاندارد یا نتیجه یک اندازه گیری با مرجع ملی یا بین المللی به وسیله زنجیره پیوسته مقایسه ها که تمام آنها عدم قطعیت معین دارند، مقصد نهایی کالیبراسیون ابزار دقیق میباشد. در حقیقت کالیبراسیون تنها راه برقراری قابلیت ردیابیست و استقرار این شرایط توسط دستگاه مرجع کالیبراسیون و شرایط محیطی اثرگذارست.

اهمیت کالیبراسیون ابزار دقیق

کالیبراسیون ابزار دقیق چرا تا این اندازه مهمه؟ با توجه به اولویت داشتن دقت، این فرآیند قابلیت اتکا و کیفیت اندازه گیریهای ثبتی را توسط قطعه یا ماده مرجع تبیین میکند.
در حقیقت با گذشت زمان تجهیزات آزمایشگاهی به علت استهلاک، محیط آب و هوایی و کارکرد غلط، حالت ایده آل و عملکرد درست خود را از دست میدهند. نتایجی که از طریق یک آنالیز بدست میآید لزوما بایستی قابل اعتماد و دقیق باشند. از این رو یکی از اهداف کالیبراسیون ابزار دقیق با نظر به نیاز دقت بالا در تجهیزات آزمایشگاهی، کاهش عدم قطعیت یا کاهش خطای اندازه گیریست.
همچنین وجود خطا در نتایج آزمایشات بعلت کالیبره نبودن تجهیزات آزمایشگاهی باعث بروز مشکلات یا حوادث جبران ناپذیر در حوزه های مختلف خواهد شد. پیامدهای چنین خطاهایی را در موضوعات مهمی مثل ایمنی غذایی، سلامت و درمان، توسعه فناوریها و ارتقای کیفیت محصولات میتوان یافت.
در بضی از صنایع و تجهیزات اگر به هر طریقی کالیبراسیون ابزار دقیق نادیده گرفته شود و یا به آن عمل نشود ممکنه سبب آسیب، مرگ و حتی آسیبهای مخرب دیگری بشود.
بنابراین هر جا که دقت و اندازه گیری مهم باشد کالیبراسیون تجهیزات اهمیت ویژه پیدا میکند. و متخصصان و پژوهشگران را بر آن میدارد که به نتایجی با قطعیت و مطمئن دست پیدا کنند. همچنین تمام دستگاههای بازرسی و آزمایش شده لازمست گواهی کالیبراسیون را دارا باشند، برای آسودگی خاطر از اینکه دستگاه کالیبره و بازرسی گردیده. از این رو بایستی روی برچسب کالیبراسیون تاریخ اجرای فرآیند کالیبره و انقضای آن نوشته شود.

دستگاههای نیازمند کالیبراسیون

هر دستگاهی که در اندازه گیری بکار میرود لازمست کالیبره شود. در واقع این تجهیزات به شکل دوره ای کالیبره میشوند و برای آنها گواهی کالیبراسیون صادر و ضمیمه دستگاه خواهد شد. کالیبره نمودن همه دستگاهها ضرورتی ندارد زیرا برخی تجهیزات و ابزارها تنها بعنوان نشان دهنده بکار میروند.
کالیبره کردن تجهیزات اندازه گیری امری بسیار مهم و حساسه. اگر میخواهید همواره ابزاری کالیبره داشته باشید با دانش و آگاهی عمل کنید. در هنگام کالیبراسیون ابزار دقیق مراحل زیر را یک به یک سپری نمایید:

کدگذاری (مرحله 1)

در این بخش کدگذاری ابزار اندازه گیری مختلف بایستی با حوصله و دقت کافی صورت پذیرد. ضروریست که برای تجهیزات شناسنامه تهیه کرده و لیست کامل آنها را به تفکیک شناسه داشته باشید.

طبقه بندی (مرحله 2)

در بخش دوم پس از کدگذاری نوبت به طبقه بندی تجهیزات اندازه گیری میرسد. این طبقه بندی میتواند بر اساس معیارهای مختلف باشد. حتما به پارامترهایی چون هزینه، فاصله زمانی دوره و دشواری نظر ویژه داشته باشید.

تعیین حد مجاز خطا (مرحله 3)

در قسمت سوم برای کالیبره دستگاهها حد مجاز خطا را با توجه به کاربرد آن دستگاه تعیین کنید. نمیتوان از تجهیزات اندازه گیری انتظار دقت مطلق داشت و همواره مقداری خطا وجود خواهد داشت.

انتخاب کاليبره کننده (مرحله 4)

حالا شما باید فرد کالیبره کننده را انتخاب کنید. در واقع بسیاری از افراد یا مراکز این ادعا را دارند که در کالیبراسیون ابزار دقیق ماهرند. اما دقت نظر شماست که در مسیر انتخاب آن شخص، میتواند به شما کمک کند.

اجرای کاليبراسيون (مرحله 5)

در این قسمت با اجرای عملیات کالیبراسیون درصد خطای دستگاه مشخص میشود. یعنی با توجه به استاندارد و تجربه، دستگاه تنظیم میگردد. اگر عیب و ایراد اساسی داشت، برای تعمیر ارسال میگردد. در انتها نیز گواهی و برچسب کالیبراسیون صادر و نصب میگردد.

ثبت سوابق کاليبراسيون (مرحله 6)

و اما در آخر همانطور که میدانید حفظ و نگهداری سوابق کالیبراسیون ابزار دقیق بسیار مهمه. ارزش ثبت زمانی مشخص میشود که بازرسین مراکز مختلف بر عملکرد تجهیزات نظارت کنند. حتی زمانی که قصد فروش ابزار دقیق را دارید، سوابق کالیبراسیون از معتبرترین سوابقیست که بر سلامت کامل تجهیزات دلالت دارد.

تجهیزاتی که مستثنی از کالیبراسیون دوره ای هستند:

- تجهیزاتی که برای انجام اندازه گیری های کمی بکار نمیروند.
- تجهیزاتی که به ندرت کارایی دارند اما لازمه قبل از استفاده کالیبره شوند.
- اقلام معین گشته به عنوان بدون نیاز به کالیبراسیون.
- ابزاری که فقط نیاز به کالیبراسیون اولیه دارند.

زمان کالیبراسیون

زمان کالیبراسیون ابزار دقیق و تجهیزات اندازه گیری، تابع خود ابزار و شرایط کارایی آنهاست. اما چند حالت کلی برای زمان کالیبره آنها میتوان در نظر گرفت:
الف- به شکل دوره ای: هفتگی، ماهانه، سالانه.
ب- بعد از جابجایی دستگاه اندازه گیری.
پ- بعد از تغییرات ناگهانی دمای محیط.
ت- بر اساس زمان پیشنهادی توسط سازنده دستگاه.
ث- پس از ایجاد خرابی در اثر بی دقتی دستگاه اندازه گیری.
ج- بر اساس میزان اهمیت اندازه گیری در روند یک فرآیند.
چ- قبل و بعد از اندازه گیریهای بحرانی و مهم.
ح- بعد از حوادثی مثل: شوکهای الکتریکی و مکانیکی یا ارتعاشات زیاد.
خ- تاثیر کمیت قابل اندازه گیری بر ابزار اندازه گیر.

محل فرآیند کالیبراسیون

معمولا این فرآیند در جایی که دستگاه اندازه گیری هست اتفاق میافتد. ولی به گفته اکثر متخصصان، فرآیند کالیبراسیون ابزار دقیق بهتره در آزمایشگاه مرجع اجرا بشود. کالیبراسیون در محل مزایای زیر را به همراه دارد:

الف- کاهش هزینه ها.
ب- افزایش سرعت فرآیند.
ج- عدم اتصال در عملکرد دستگاه.
د- کاهش تنش ناشی از جابجا شدن دستگاه.
و- اطمینان کاربران برای محافظت از دستگاههای خود.

نکته قابل توجه اینست که ابزار کالیبراسیون نباید زیاد جابجا شوند. به همین خاطر لازمست مکان خاصی را در کارخانه یا شرکت برای این کار اختصاص داد تا مراحل کالیبره بطور کامل سپری گردد. همچنین باید مکان اجرای کالیبره دارای تهویه خوبی بوده و ضد سرما و گرما باشد.

برچسب گذاری کالیبراسیون

کلیه دستگاههای کالیبراسیون، بازرسی و تست باید دارای برچسب باشند. برچسبی که روی آن اطلاعات نام، کد شناسایی دستگاه، تاریخ کالیبره و انقضای اعتبار آن درج شود. همچنین بهترست حتما مهر آزمایشگاه کالیبره کننده بر روی دستگاه نصب بشود. و اگر زمانی دستگاه با مشکل مواجه شد محدودیت استفاده از آن ذکر گردد.

موارد برچسب کالیبراسیون:

- درج اطلاعات شناسایی دقیق ابزار هدف کالیبراسیون (نوع، نام، شماره سریال و … ).
- نام مسئول و محل نگهداری ابزار دقیق.
- تاریخ انجام کالیبراسیون ابزار دقیق.
- نتیجه کالیبره در قالب مقادیر خواندنی پیش از تنظیم و پس از تنظیم برای هر یک از پارامترهای مورد کالیبراسیون (این آیتم برای بررسی وضعیت و روند تغییرات ابزار ضروریست).
- تاریخ کالیبراسیون بعدی ابزار کالیبره شده.
- مشخص کردن حدود خطای مورد قبول.
- شماره سریال استانداردهایی که برای کالیبره کردن ابزار به کار رفته اند.
- درج شرایط محیطی در حین کالیبراسیون.
- بیان مقدار خطای احتمالی (در قالب دقت و صحت).
- ثبت نمودن جزئیات تمام تنظیمات، خدمات، تعمیرات و تغییراتی که رخ داده.
- نام شخصی که کالیبراسیون ابزار دقیق را انجام داده است.
- درج جزئیات هر گونه محدودیت استفاده از ابزار کالیبره شده.

جهت کالیبراسیون ابزار دقیق و تجهیزات خود با کارشناسان  ایمن تیک تماس بگیرید.